Cyflwyniad

¹Theoffilws, syr – Fel dych chi'n gwybod, mae yna lawer o bobl wedi mynd ati i gasglu'r hanesion am yr hyn sydd wedi digwydd yn ein plith ni. ²Cafodd yr hanesion yma eu rhannu â ni gan y rhai fu'n llygad-dystion i'r cwbl o'r dechrau cyntaf, ac sydd ers hynny wedi bod yn cyhoeddi neges Duw. ³Felly, gan fy mod innau wedi astudio'r pethau yma'n fanwl, penderfynais fynd ati i ysgrifennu'r cwbl yn drefnus i chi, syr. ⁴Byddwch yn gwybod yn sicr wedyn fod y pethau gafodd eu dysgu i chi yn wir.

Dweud ymlaen llaw am eni Ioan Fedyddiwr

⁵Pan oedd Herod yn frenin ar Jwdea, roedd dyn o'r enw Sachareias yn offeiriad. Roedd yn perthyn i deulu offeiriadol Abeia, ac roedd ei wraig Elisabeth hefyd yn un o ddisgynyddion Aaron, brawd Moses. ⁶Roedd y ddau ohonyn nhw yn bobl dda yng ngolwg Duw, ac yn gwneud yn union fel roedd e'n dweud. ⁷Ond doedd Elisabeth ddim yn gallu cael plant, ac roedd y ddau ohonyn nhw'n eithaf hen.

⁸Un tro, pan oedd y teulu offeiriadol oedd Sachareias yn perthyn iddo yn gwasanaethu yn y deml, roedd Sachareias yno gyda nhw yn gwneud ei waith fel offeiriad. ⁹A fe oedd yr un gafodd ei ddewis, drwy daflu coelbren, i losgi arogldarth wrth fynd i mewn i'r cysegr. (Taflu coelbren oedd y ffordd draddodiadol roedd yr offeiriaid yn ei defnyddio i wneud y dewis.) ¹⁰Pan oedd yn amser i'r arogldarth gael ei losgi, roedd yr holl bobl oedd wedi dod yno i addoli yn gweddïo y tu allan.

¹¹Roedd Sachareias wrthi'n llosgi'r arogldarth, ac yn sydyn gwelodd un o angylion yr Arglwydd o'i flaen yn sefyll ar yr ochr dde i'r allor. ¹²Roedd Sachareias wedi dychryn am ei fywyd. ¹³Ond dyma'r angel yn dweud wrtho: “Paid bod ofn, Sachareias; mae Duw wedi clywed dy weddi. Mae Elisabeth dy wraig yn mynd i gael plentyn – dy fab di! Ioan ydy'r enw rwyt i'w roi iddo, ¹⁴a bydd yn dy wneud di'n hapus iawn. A bydd llawer iawn o bobl eraill yn llawen hefyd am ei fod wedi'i eni. ¹⁵Bydd e'n was pwysig iawn i'r Arglwydd Dduw. Fydd e ddim yn yfed gwin nac unrhyw ddiod feddwol, ond bydd wedi cael ei lenwi â'r Ysbryd Glân hyd yn oed cyn iddo gael ei eni. ¹⁶Bydd yn troi llawer iawn o bobl Israel yn ôl at yr Arglwydd eu Duw. ¹⁷Gyda'r un ysbryd a nerth a oedd gan y proffwyd Elias bydd yn mynd allan i gyhoeddi fod yr Arglwydd yn dod, ac yn paratoi'r bobl ar ei gyfer. Bydd yn gwella perthynas rhieni â'u plant,- ac yn peri i'r rhai sydd wedi bod yn anufudd weld mai byw yn iawn sy'n gwneud synnwyr.”

¹⁸“Sut alla i gredu'r fath beth?” meddai Sachareias wrth yr angel, “Wedi'r cwbl, dw i'n hen ddyn ac mae ngwraig i mewn oed hefyd.”

¹⁹Dyma'r angel yn ateb, “Gabriel ydw i. Fi ydy'r angel sy'n sefyll o flaen Duw i'w wasanaethu. Fe sydd wedi fy anfon i siarad â ti a dweud y newyddion da yma wrthot ti. ²⁰Gan dy fod ti wedi gwrthod credu beth dw i'n ddweud, byddi'n methu siarad nes bydd y plentyn wedi'i eni. Ond daw'r cwbl dw i'n ei ddweud yn wir yn amser Duw.”

²¹Tra oedd hyn i gyd yn digwydd, roedd y bobl yn disgwyl i Sachareias ddod allan o'r deml. Roedden nhw'n methu deall pam roedd e mor hir. ²²Yna pan ddaeth allan, roedd yn methu siarad â nhw. A dyma nhw'n sylweddoli ei fod wedi gweld rhywbeth rhyfeddol yn y deml – roedd yn ceisio esbonio iddyn nhw drwy wneud arwyddion, ond yn methu siarad.

²³Ar ôl i'r cyfnod pan oedd Sachareias yn gwasanaethu yn y deml ddod i ben, aeth adre. ²⁴Yn fuan wedyn dyma'i wraig Elisabeth yn darganfod ei bod hi'n disgwyl babi, a dyma hi'n cadw o'r golwg am bum mis. ²⁵“Yr Arglwydd Dduw sydd wedi gwneud hyn i mi!” meddai. “Mae wedi bod mor garedig, ac wedi symud y cywilydd roeddwn i'n ei deimlo am fod gen i ddim plant.”

Dweud ymlaen llaw am eni Iesu

²⁶Pan oedd Elisabeth chwe mis yn feichiog, anfonodd Duw yr angel Gabriel i Nasareth, un o drefi Galilea, ²⁷at ferch ifanc o'r enw Mair. Roedd Mair yn wyryf (heb erioed gael rhyw), ac wedi'i haddo'n wraig i ddyn o'r enw Joseff. Roedd e'n perthyn i deulu y Brenin Dafydd. ²⁸Dyma'r angel yn mynd ati a'i chyfarch, “Mair, mae Duw wedi dangos ffafr atat ti! Mae'r Arglwydd gyda ti!”

²⁹Ond gwnaeth yr angel i Mair deimlo'n ddryslyd iawn. Doedd hi ddim yn deall o gwbl beth roedd yn ei feddwl. ³⁰Felly dyma'r angel yn dweud wrthi, “Paid bod ofn, Mair. Mae Duw wedi dewis dy fendithio di'n fawr. ³¹Rwyt ti'n mynd i fod yn feichiog, a byddi di'n cael mab. Iesu ydy'r enw rwyt i'w roi iddo. ³²Bydd yn ddyn pwysig iawn, a bydd yn cael ei alw'n Fab y Duw Goruchaf. Bydd yr Arglwydd Dduw yn ei osod i eistedd ar orsedd y Brenin Dafydd, ³³a bydd yn teyrnasu dros bobl Jacob am byth. Fydd ei deyrnasiad byth yn dod i ben!”

³⁴Ond meddai Mair, “Sut mae'r fath beth yn bosib? Dw i erioed wedi cael rhyw gyda neb.”

³⁵Dyma'r angel yn esbonio iddi, “Bydd yr Ysbryd Glân yn dod arnat ti, a nerth y Duw Goruchaf yn gofalu amdanat ti. Felly bydd y plentyn fydd yn cael ei eni yn berson sanctaidd – bydd yn cael ei alw yn Fab Duw. ³⁶Meddylia! Mae hyd yn oed Elisabeth, sy'n perthyn i ti, yn mynd i gael babi er ei bod hi mor hen. Roedd pawb yn gwybod ei bod hi'n methu cael plant, ond mae hi chwe mis yn feichiog! ³⁷Rwyt ti'n gweld, does dim byd sy'n amhosib i Dduw ei wneud.”

³⁸A dyma Mair yn dweud, “Dw i eisiau gwasanaethu'r Arglwydd Dduw. Felly gad i beth rwyt wedi'i ddweud ddod yn wir.” Wedyn dyma'r angel yn ei gadael hi.

Mair yn ymweld ag Elisabeth

³⁹Cyn gynted ag y gallai dyma Mair yn mynd i'r dref yng nghanol bryniau Jwda ⁴⁰lle roedd Sachareias ac Elisabeth yn byw. Pan gyrhaeddodd y tŷ dyma hi'n cyfarch Elisabeth, ⁴¹a dyma fabi Elisabeth yn neidio yn ei chroth hi. Cafodd Elisabeth ei hun ei llenwi â'r Ysbryd Glân pan glywodd lais Mair, ⁴²a gwaeddodd yn uchel: “Mair, rwyt ti wedi dy fendithio fwy nag unrhyw wraig arall, a bydd y babi rwyt ti'n ei gario wedi'i fendithio hefyd! ⁴³Pam mae Duw wedi rhoi'r fath fraint i mi? – cael mam fy Arglwydd yn dod i ngweld i! ⁴⁴Wir i ti, wrth i ti nghyfarch i, dyma'r babi sydd yn fy nghroth i yn neidio o lawenydd pan glywais dy lais di. ⁴⁵Rwyt ti wedi dy fendithio'n fawr, am dy fod wedi credu y bydd yr Arglwydd yn gwneud beth mae wedi'i ddweud wrthot ti.”

Cân Mair

⁴⁶A dyma Mair yn ymateb:

“O, dw i'n moli'r Arglwydd!

⁴⁷Mae Duw, fy Achubwr, wedi fy ngwneud i mor hapus!

⁴⁸Roedd yn gwybod bod ei forwyn yn ferch gyffredin iawn,

ond o hyn ymlaen bydd pobl o bob oes

yn dweud fy mod wedi fy mendithio,

⁴⁹Mae Duw, yr Un Cryf, wedi gwneud pethau mawr i mi –

Mae ei enw mor sanctaidd!

⁵⁰Mae bob amser yn trugarhau wrth y rhai sy'n ymostwng iddo.

⁵¹Mae wedi defnyddio'i rym i wneud pethau rhyfeddol! –

Mae wedi gyrru y rhai balch ar chwâl.

⁵²Mae wedi cymryd eu hawdurdod oddi ar lywodraethwyr,

ac anrhydeddu'r bobl hynny sy'n ‛neb‛.

⁵³Mae wedi rhoi digonedd o fwyd da i'r newynog,

ac anfon y bobl gyfoethog i ffwrdd heb ddim!

⁵⁴Mae wedi helpu ei was Israel,

a dangos trugaredd at ei bobl. ⁵⁵Dyma addawodd ei wneud i'n cyndeidiau ni –

dangos trugaredd at Abraham a'i ddisgynyddion am byth.”

⁵⁶Arhosodd Mair gydag Elisabeth am tua tri mis cyn mynd yn ôl adre.

Hanes geni Ioan Fedyddiwr

⁵⁷Pan ddaeth yr amser i fabi Elisabeth gael ei eni, bachgen bach gafodd hi. ⁵⁸Clywodd ei chymdogion a'i pherthnasau y newyddion, ac roedden nhw i gyd yn hapus hefyd fod yr Arglwydd wedi bod mor garedig wrthi hi.

⁵⁹Wythnos ar ôl i'r babi gael ei eni roedd pawb wedi dod i seremoni enwaedu y bachgen, ac yn cymryd yn ganiataol mai Sachareias fyddai'n cael ei alw, yr un fath â'i dad. ⁶⁰Ond dyma Elisabeth yn dweud yn glir, “Na! Ioan fydd ei enw.”

⁶¹“Beth?” medden nhw, “Does neb yn y teulu gyda'r enw yna.” ⁶²Felly dyma nhw'n gwneud arwyddion i ofyn i Sachareias beth oedd e eisiau galw'i fab. ⁶³Gofynnodd am lechen i ysgrifennu arni, ac er syndod i bawb, ysgrifennodd y geiriau, “Ioan ydy ei enw.” ⁶⁴Yr eiliad honno cafodd ei allu i siarad yn ôl, a dechreuodd foli Duw. ⁶⁵Roedd ei gymdogion i gyd wedi'u syfrdanu, ac roedd pawb drwy ardal bryniau Jwdea yn siarad am beth oedd wedi digwydd. ⁶⁶Roedd pawb yn gofyn, “Beth fydd hanes y plentyn yma?” Roedd hi'n amlwg i bawb fod llaw Duw arno.

Cân Sachareias

⁶⁷Dyma Sachareias, tad y plentyn, yn cael ei lenwi â'r Ysbryd Glân, ac yn proffwydo fel hyn:

⁶⁸“Molwch yr Arglwydd – Duw Israel!

Mae wedi dod i ollwng ei bobl yn rhydd.

⁶⁹Mae wedi anfon un cryf i'n hachub ni –

un yn perthyn i deulu ei was,

y Brenin Dafydd.

⁷⁰Dyma'n union addawodd ymhell yn ôl, drwy ei broffwydi sanctaidd:

⁷¹Bydd yn ein hachub ni rhag ein gelynion

ac o afael pawb sy'n ein casáu ni.

⁷²Mae wedi trugarhau, fel yr addawodd i'n cyndeidiau,

ac wedi cofio'r ymrwymiad cysegredig a wnaeth

⁷³pan aeth ar ei lw i Abraham:

⁷⁴i'n hachub ni o afael ein gelynion,

i ni allu ei wasanaethu heb ofni neb na dim,

⁷⁵a byw yn bobl sanctaidd a chyfiawn

tra byddwn fyw.

⁷⁶A thithau, fy mab bach, byddi di'n cael dy alw

yn broffwyd i'r Duw Goruchaf;

oherwydd byddi'n mynd o flaen yr Arglwydd

i baratoi'r ffordd ar ei gyfer.

⁷⁷Byddi'n dangos i'w bobl sut mae cael eu hachub

drwy i'w pechodau gael eu maddau.

⁷⁸Oherwydd mae Duw yn dirion ac yn drugarog,

ac mae ei oleuni ar fin gwawrio arnon ni o'r nefoedd.

⁷⁹Bydd yn disgleirio ar y rhai sy'n byw yn y tywyllwch

gyda chysgod marwolaeth drostyn nhw,

ac yn ein harwain ar hyd llwybr heddwch.”

⁸⁰Tyfodd y plentyn Ioan yn fachgen cryf yn ysbrydol. Yna aeth i fyw i'r anialwch nes iddo gael ei anfon i gyhoeddi ei neges i bobl Israel.